Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla Kazakistan, dünyanın dördüncü nükleer silah cephaneliği statüsüne sahip ülkeye dönüştüğü bilinmektedir. Diğer bir ifadeyle, Sovyet mirasından dolayı Kazakistan uluslararası arenada yeni bir nükleer güç olarak ortaya çıkma fırsatını yakalamıştı. Ancak bu statü kendisiyle beraber birçok sorunun da başlangıcı olabilirdi. Dahası, bağımsız Kazakistan’ın yönetimi nükleer denemelerden yıllar boyunca acı çeken halkın itirazına rağmen böyle bir statüsü elde etmek istemezdi. Sonuç olarak, getirisi ve götürüsü hesaplandıktan sonra Kazakistan’ın Kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev nükleer silahlardan vazgeçme kararını almıştır. Bugün gelinen noktada Kuzey Kore ve İran nükleer krizlerinin sonuçları göz önünde bulundurulduğunda, Nazarbayev’in zor ama cesur kararının ne kadar doğru olduğu anlaşılmaktadır. Kazakistan sadece nükleer silahlardan vazgeçmekle kalmadı, ondan sonraki aşamada nükleer silahsızlanma ve nükleer silahların yayılmasını önleme konusunda öncü ülkelerden biri haline geldi. Bu bağlamda başta Kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev olmak üzere Kazakistan diplomasisinin dünyaya kazandırdığı önemli bir gün, 29 Ağustos Uluslararası Nükleer Silahların Test Edilmesiyle Mücadele Günü’dür

         Öncelikle 29 Ağustos 1991 tarihinde Nazarbayev tarafından dünyanın en büyük nükleer deneme sahalarından biri olan Kazakistan’daki Semipalatinsk Nükleer Test Sahası’nın kapatılması kararının alındığını dikkate almamız gerekmektedir. 18 Haziran 2009 tarihinde nükleer denemelerin durdurulmasının 20. yıldönümü dolayısıyla düzenlenen etkinlikte ve daha sonra 1 Temmuz 2009 tarihinde 3. Dünya ve Geleneksel Dinler Liderleri Kongresi’nin açılışında Nazarbayev, 29 Ağustos’u bütün dünyada nükleer silahlardan vazgeçme günü olarak ilan etme önerisinde bulundu.

Uzun müzakereler sonucunda, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu Birinci Komitesi’ne “29 Ağustos Uluslararası Nükleer Silahların Test Edilmesiyle Mücadele Günü” karar taslağı sunuldu. Karar Kazakistan dâhil 26 devletin ortak önerisi olarak sunuldu. Öneri, 2 Aralık 2009 tarihinde BM Genel Kurulu’nun 64. oturumunda oybirliği ile kabul edildi.

Bu gün sayesinde dünyaya nükleer testlerin korkunç sonuçlarını hatırlatmak için her yıl etkinlikler düzenlenmektedir. Kazakistan açısından bakıldığında bu karar, sadece Kazakistan için değil, tüm insanlık için tarihi öneme sahip olan Semipalatinsk nükleer deneme sahasının resmi olarak kapatıldığı 29 Ağustos tarihinin uluslararası toplum tarafından tanınmasıdır. Söz konusu karar, BM tüm üye devletleri, BM sistemi, sivil toplum, akademi, medya ve bireyleri sosyal yardımın tüm unsurlarını kullanmak da dâhil olmak üzere “29 Ağustos Uluslararası Nükleer Silahların Test Edilmesiyle Mücadele Günü”nü uygun bir şekilde kutlamaya ve böylece bu felakete dikkat çekmeye çağrıda bulunmaktadır.

Uluslararası Nükleer Silahların Test Edilmesiyle Mücadele Günü ile ilgili etkinlikler ilk olarak 2010 yılında düzenlendi. O zamandan beri bu önemli günde sempozyumlar, toplantılar, sergiler, yarışmalar, yayınlar, akademik kurumlardaki konferanslar, haber yayınları ve diğer faaliyetler gibi çeşitli etkinlikler her yıl dünya çapında düzenlenmektedir. BM ayrıca her yıl bu günle ilgili etkinliklere ev sahipliği yapmaktadır. Bu etkinliklere Kazakistan da kendi açısından katkıda bulunmaktadır.

26 Ağustos 2010 tarihinde Nur-Sultan, mevzubahis gün münasebetiyle Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Örgütü (CTBTO) Hazırlık Komisyonu İcra Sekreteri Tibor Toth, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) yönetimi ve diğer uluslararası kuruluşların katılımıyla konferansa ev sahipliği yapmıştır. Konferans katılımcıları, Kazakistan Cumhuriyeti’nin nükleer silahlardan gönüllü olarak vazgeçilmesi ve en büyük nükleer test alanlarından birinin kapatılması konusunda tarihi kararlar alan Nazarbayev’in küresel nükleer silahsızlanma ve nükleer silahların yayılmasını önleme sürecine muazzam katkısını vurgulayan bildiri kabul etmişlerdir.

12-13 Ekim 2011 tarihlerinde Nur-Sultan ve Semey, Kazakistan’ın Bağımsızlığının 20. yıldönümü ve Semipalatinsk nükleer test sahasının kapatılmasının 20. yıldönümü dolayısıyla “Nükleerden Arındırılmış Bir Dünya İçin” Uluslararası Forum’a ev sahipliği yapmıştır. Foruma IAEA Genel Müdürü Yukiya Amano, CTBTO Hazırlık Komisyonu İcra Sekreteri Tibor Toth, SCO Genel Sekreteri M. Imanaliev, ABD Birinci Enerji Sekreter Yardımcısı D. Poneman, eski Güney Afrika Cumhurbaşkanı, Nobel ödüllü Frederik Willem de Klerk, ABD Kongre Üyesi E. Faleomavaega, Nagasaki Belediye Başkanı Tomihisa Taue, diğer uluslararası kuruluşların başkanları ve temsilcileri, Fransa, İngiltere, Norveç, Japonya parlamentolarının temsilcileri, akredite diplomatik misyon başkanları, akademi ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri katılmıştır. Konferansa katılanlar Astana Deklarasyonu’nu kabul ederek 29 Ağustos’un Nükleer Silahların Test Edilmesiyle Mücadele Günü olarak ilan edilmesinin, nükleer silahsızlanma ve nükleer silahların yayılmasının önlenmesi, nükleer testlerin dünya çapında yasaklanması ve nükleerden arınmış bir dünya hedeflerine katkıda bulunacağı kabul edilmiştir.

27-29 Ağustos 2012 tarihinde Kazakistan’da düzenlenen “Nükleer Testlerin Yasaklanmasından Nükleer Silahların Bulunmadığı Bir Dünyaya” başlıklı Uluslararası Konferansta Nazarbayev, uluslararası “ATOM” projesinin (Abolish Testing: Our Mission/Testin Kaldırılması: Misyonumuz) başlatıldığını duyurdu. ATOM projesinin amacı, dünyanın dört bir yanındaki insanları nükleer silah testlerini nihayet sona erdirmek ve nihayetinde dünyayı nükleer silahlardan kurtarmak için bir araya getirerek gerçek ve kalıcı bir değişim sağlamaktır. Projenin kapsamında dünyada nükleer silahlara karşı çıkan herkes, dünyanın dört bir yanındaki hükümetlere nükleer testlere kalıcı bir son verilmesi çağrısında bulunan çevrimiçi bir dilekçe imzalayabilir, Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması’nın erken yürürlüğe girmesini sağlayabilir ve böylece nükleer tehdidin olmadığı bir dünya inşa etmek yönünde önemli bir adım atabilir.

         29 Ağustos 2019 tarihinde Nur-Sultan’da daha önce tayın edilen “Nazarbayev Nükleer Silahsız Dünya ve Küresel Güvenlik Ödülü” teslim töreni düzenlendi. Ödül, CTBTO İcra Sekreteri Lassina Zerbo ve IAEA merhum Genel Müdürü Yukiya Amano’ya verildi. Törene, Amano ailesinin temsilcileri Yukika Amano’nun dul eşi ve kardeşi Büyükelçi Mari Amano’nun yanı sıra diğer onur konukları, IAEA Genel Müdür Yardımcısı Mary Alice Hayward, İtalya eski Dışişleri Bakanı Franco Frattini, Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü eski Genel Müdürü Ahmet Üzümcü, Eski BM Ekonomik ve Sosyal İşler Genel Sekreteri Sha Zukang, NTI Başkan Yardımcısı, İngiltere Eski Savunma Bakanı Desmond Brown, Uluslararası Barış Bürosu Eşbaşkanı Rainer Brown, uluslararası uzman Tarık Rauf katılmışlardır. Ödül törenine video mesajı gönderen BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Nazarbayev’e nükleer silahsızlanma amacına olan bağlılığı ve bu ödülü tesis ettiği için teşekkürlerini iletmişti.

         Sonuç olarak, 29 Ağustos Uluslararası Nükleer Silahların Test Edilmesiyle Mücadele Günü vesilesi ile ulusal ve uluslararası düzeyde düzenlenen çeşitli faaliyetler nükleer silahlardan arınmış bir dünyaya doğru ilerlemek için daha iyimser beklentiler sunan küresel bir ortamın oluşumuna katkıda bulunmaktadır. Bu bağlamda Kazakistan diplomasisini kutlamamız ve nükleer silahsızlanma konusunda öncü rol üstelenen Nursultan Nazarbayev’in tüm girişimlerini desteklememiz ve takdir etmemiz gerekmektedir.